I-ŞİİRLERİ
Safahat Dışında Kalmış Şiirler
Mehmet Âkif Bey, Halkalı Baytar Mektebi'nin son sınıflarında bulunduğu sıralarda (1891-93), şiirlerini zamanın dergilerine göndermeye başlamıştı. 1908 sonrasında, yazdıklarını devamlı olarak yayınlamaya başlamadan önceki yıllarda da, önemli bir şair olarak tanınmış ve kabul edilmişti. Gerek dostlarına gönderdiği manzum mektuplar ve gerek diğer manzumeleri, şiir meraklıları tarafından yazılarak elden ele yayılıyordu.
Mehmet Âkif, 1908'den önce yazdığı şiirlerinden birkaçını, 1908'den sonra neşretmekle beraber, beğenmediklerinin hepsini ortadan kaldırmıştır. Kendisinin, ikinci bir Safahat hacminde olduğunu söylediği eski şiirlerinden, sadece, 1900'den önce yayınlanmış olanlarla, ele geçen mektuplarında bulunanlar ve meraklıların defterlerinde kalanlar kurtulmuşlardır.
Safahat
"Safahat". Mehmet Âkif Ersoy'un şiirlerini topladığı yedi kitaplık şiir külliyatının adıdır, içinde 11.240 mısra tutan 108 şiir bulunmaktadır.
Birinci kitap, yalnız "Safahat" adını taşır. Bundan başlayarak sıra numarası almış bulunan öteki kitapların ayrıca isimleri vardır. Müstakil ciltler hâlinde ve farklı zamanlarda birkaç baskı yapmış olan kitaplar, Latin harfli baskılarından önce bir arada, tek cilt içinde yayınlanmamıştır. Yedi kitabın ilk altısının bütün baskıları İstanbul'da, yedinci kitabınki ise Kahire'de yapılmıştır.
Safahatı teşkil eden yedi kitabın mısra sayıları ile eski harflerle yapılmış baskılarının tarihleri şöyledir:
- Safahat: 44 şiir, 3084 mısra. Üç baskı: 1911. 1918, 1928.
- Süleymâniye Kürsüsünde: Bir şiir, 1002 mısra. Dört baskı: 19
- Hakkın Sesleri: 10 şiir, 482 mısra. Üç baskı: 1913, 1918, 1928.
- Fâtih Kürsüsünde: Bir şiir, 1692 mısra. Dört baskı: 1914 (iki baskı), 1918, 1924.
- Hâtıralar: 10 şiir, 1314 mısra. Üç baskı: 1917, 1918, 1928.
- Âsım: Bir şiir, 2292 mısra, İki baskı: 1924, 1928.
- Gölgelerdi şiir, 1374 mısra. Bir baskı: 1933.
Safahat, 1943 yılından itibaren yeni harflerle de basılmaya başlanmıştır. Şimdiye kadar yüz defadan fazla ve beş yüz bin adet kadar basılmış olan "Safahat", yurdumuzda en fazla alınan ve okunan, bir şiir ve fikir kitabıdır.
"Safahat": "Safhalar, devreler, dönemler" ve "görünüşler, manzaralar" demektir. ("Kötülük, rezillik..." demek olan "sefahet" kelimesiyle karıştırmamalıdır.) Safahat'ı teşkil eden manzumelerin tamamı "aruz" vezni ile yazılmıştır. Şiirlerin uzunluğu bir kıt'adan, 2292 mısra'a kadar değişmektedir. Mehmet Âkif, "İstiklâl Marşı"nı "milletin malıdır" diyerek Safahat'a almamıştır. "Çanakkale Şehidleri" adıyla meşhur olan şiir ise "Âsim" kitabında bulunmaktadır.
II-NESİR YAZILARI
Tefsirler
Mehmet Âkif in tefsir yazılarının hepsi elli yedi tanedir. Bunların on sekizi manzum olarak yazılmış olup, Safahat'a alınmışlardır. Elli üç tanesi âyet ve dört tanesi hadis üzerine yazılmıştır. Çoğunun uzunluğu bir sayfadan azdır. Âkif Bey, memleketin ve halkın o günkü meselelerine hitap eden bir veya birkaç âyet veya hadîsi mevzu alarak, okuyuculara onlarla yol göstermeye çalışmıştır. Dolayısıyla bu yazılar, tefsir ilmi bakımından değil, zamanın meselelerine bakış açısından mühimdirler.
Vaazlar
Mehmet Âkif Ersoy'un bir tanesi kitap içinde yayınlanmış, diğerleri konuşma sırasında Eşref Edib tarafından tesbit edilmiş olan, dokuz konuşması, va'azı (mev'izası) vardır. Bunlardan birincisi, bir kulüpte konuşma şeklinde yapıldıktan sonra, "Mevâiz-i Diniye" kitabında yayınlanmıştır. Kalan sekiz va'azın üçü Balkan Harbi içinde İstanbul'un üç büyük camiinde (Beyazıt, Fâtih, Süleymâniye); birisi Balıkesir Zağnos Paşa Camiinde; üçü ise Kastamonu'da Nasrullah Camiinde ve şehrin kazalarında verilen va'azlardır. Her bakımdan çok önemli konuşmalardır.
Makaleler
Çeşitli cemiyet, edebiyat ve fikir meseleleri üzerine, makale, sohbet ve hatıra şeklinde kaleme alınmış elli yazıdan ibarettir. Bunların on yedisi "Hasbıhâl", on biri "Edebiyat Bahisleri", dördü "Eski Hâtıralar", ikisi "Letâif-i Arabdan "genel başlıkları altında bazan ikinci bir başlık daha taşıyarak- yayınlanmışlardır. On beşinin ise ayrı başlıkları vardır. Mehmet Âkif in düşünceleri, bilgisi, kültürü ve irfanı, çok samimî bir dille kaleme aldığı bu yazılarında görülmektedir.
Tercümeler
Mehmet Âkif, 1908'den sonra, hepsi de dergisinde yayınlanmış ve 268 tefrika devam etmiş olan 55 ayrı tercüme yapmıştır. Bunların birkaçında "Sa'di" takma adını kullanmıştır.
Tercümeler, beşi Arapça ve biri Fransızca yazmış olan altı yazardan yapılmıştır. Tercümelerin yazar ve tefrika sayısı bakımından dağılışı şöyledir: Ferid Vecdi: 7 tercüme, 73 tefrika/M. Abduh: 31 tercüme, 48 tefrika / A. Refik: Bir tercüme, 3 tefrika / Şeyh Şiblî: Bir tercüme, 10 tefrika/A. Câviş: 13 tercüme. 122 tefrika/Saki Halim Paşa (Fransızca): 2 tercüme, 12 tefrika...
Kitap olarak basılmış tercümeleri:
- "Müslüman Kadını", Ferid Vecdi
- "Hanoto'nun Hücumuna Karşı Şeyh Muhammed Abduh'un İslâm'ı Müdâfa'ası"
- "İslâmlaşmak", Said Halim Paşa
- "Anglikan Kilisesine Cevap", Abdülaziz Câviş
- "İçkinin Hayât-ı Beşerde Açtığı Rahneler", Abdülaziz Câviş.
Mektuplar
Hâlen elli kadar mektubu ve bazı mektup parçaları yayınlanmış bulunan Mehmet Akif in, dağınık hâlde, bazı kimselerin elinde birkaç yüz mektubunun bulunduğunu tahmin etmekteyiz. Bunların toplanarak yayınlanması, şairimizin düşünceleri, hayatı ve yakın tarihimiz bakımından çok faydalı olacaktır.
KAYNAKÇA
- Mehmet Âkif Ersoy. 5. baskı, İstanbul 2004, 318 sayfa, Kaynak Yayınlan.
- Mehmed Âkif, Mısır Hayatı ve Kuran Meali, 2. baskı İstanbul 2005, 360 sayfa, Şule Yayınevi.
- Mehmed Âkif Hakkında Araştırmalar, 3. baskı, İstanbul 2000. iki cilt, 254+248 sayfa, M.Ü ilahiyat Fakültesi Vakfı, Mehmet Âkif Araştırmaları Merkezi yayını, 3cilt basılıyor.
- Mehmed Âkif, yazan: Süleyman Nazif; hazırlayan: M. E. Düzdağ, eski harfli asıl metinle karşılıklı sayfalar halinde ve notlar ilavesiyle, İstanbul 1991, 7+102+140 sayfa, tz Yayıncılık.
- Safahat: Kültür Bakanlığı, İz, Gonca, Şule, MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı, inkılâp. Çağrı Yayınları için hazırladığımız (halk baskısı, tenkidli basım, eski yazı tıpkı basım gibi) çeşitli baskılar (1987-2006). Her biri 700 sayfanın üzerinde hacimlerde bulunan bu neşirlerin baş tarafına Âkif ve eserleri hakkında yüz sayfadan fazla tutan (Girimler ve sonuna (Safahat Dışındaki Şiirler) ile (Safahat Rehberi) ve (İndeks) bölümleri eklenmiştir.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!